Cảm nhận tính nhạc trong bài thơ Đàn ghi ta của Lorca

“Thơ là nhạc của tâm hồn, nhất là những tâm hồn quảng đại và đa cảm. Tính nhạc được tạo nên bởi những âm hưởng gắn liền với hình ảnh, cảm xúc do sử dụng phối hợp âm thanh, nhịp điệu, từ ngữ… phù hợp với nội dung tư tưởng, tình cảm được biểu đạt. Mỗi dân tộc, mỗi một ngôn ngữ đều có cách hoà âm riêng.”

Có thể nói, thơ là hình thức nghệ thuật khá gần với âm nhạc, mỗi bài thơ là một bài hát, mà mỗi bài hát lại là một bài thơ. Sự giao thoa giữa các hình thức nghệ thuật nhưng vẫn giữ lại nét riêng tạo thành một thế giới tràn đầy cái đẹp và âm sắc. Đặc biệt ở thể loại thơ, khi nó mang nhiều đặc điểm của các ngành nghệ thuật khác, họa và nhạc đều có đủ. Bài thơ “Đàn ghita của Lorca” là tác phẩm cực kì xuất sắc và đặc biệt mang đậm tính nhạc.

Nhà thơ Thanh Thảo từng tâm sự: “Khi làm thơ thì chỉ từ ngữ gọi từ ngữ, nhịp điệu đẩy đưa nhịp điệu. Dĩ nhiên, Lorca là một nhà thơ mà tôi hết sức ngưỡng mộ, cả về thi ca lẫn cuộc đời và cái chết của ông đều gây cho tôi nhiều xúc cảm và ấn tượng. Chính những hình ảnh và nhạc điệu trong nhiều bài thơ Lorca đã dẫn dắt tôi khi viết bài thơ”. Cái làm nên sự khác biệt nhất của bài thơ nằm ở khả năng sử dụng ngôn từ cực tinh tế và sắc bén, khi mỗi câu thơ đều tạo cho người đọc cảm giác như đang nghe nhạc chứ không đơn thuần là đang đọc. Có thể nói, tính tượng trưng của thi ảnh, tính bất ngờ của thi tứ, và cấu trúc dựa trên nhạc tính được kết hợp bởi sự ngẫu hứng các hình ảnh có tính biểu tượng đã tạo cho Đàn ghi ta của Lor-ca một phẩm chất nghệ thuật đặc biệt: sự tương liên khăng khít giữa thơ – nhạc – hoạ. 

Tính nhạc trước hết được thể hiện qua nhịp điệu của từ ngữ khi nhà thơ sử dụng phép điệp câu “li-la li-la li-la” ở đầu và cuối bài thơ tạo ra kết cấu vòng lặp. Đây là kết cấu thường gặp trong những bài hát. Thú vị và bất ngờ nhất là Thanh Thảo đã cấy, đã khảm, đã chạm khắc khuôn nhạc vào mạch thơ chuỗi âm thanh: li – la li – la li – la. Nó như một cú vê ghi-ta của nhạc công khi đệm cho người hát ca khúc. Chuỗi âm thanh ấy mở đầu – có ý nghĩa như phần dạo đầu – đánh dấu khoảng ngắt cho người hát bắt đầu trình diễn ca khúc. Rồi chuỗi âm thanh đó lại khép lại bài ca: li – la li – la li – la. Câu thơ “li-la li-la li-la” bản thân nó đã mang một nhịp điệu đặc trưng, khơi gợi cho người đọc về một bản nhạc du dương, trầm lắng, được cất lên bởi một vị lãng tử ở miền xa xăm nào đó, phiêu diêu theo điệu nhạc, vừa có chút gì đó thanh thản thoải mái, lại có gì hụt hẫng chưa trọn vẹn. Nó gợi lên hình ảnh về một cuộc đời của kẻ lãng tử cả đời phiêu bạt, lang thang, tự hát lên khúc hát của chính mình. Chính biện pháp nghệ thuật này đã biến bài thơ thành một khúc nhạc jazz nhẹ nhàng và sâu lắng.

Phép điệp được nhà thơ sử dụng rất nhiều trong bài thơ, nhà thơ lặp lại hình ảnh tiếng ghi ta rất nhiều lần trong bài:

Hát nghêu ngao…

Tiếng ghi ta nâu…

Tiếng ghi ta là xanh…

Tiếng ghi ta tròn…

Tiếng ghi ta ròng ròng…

Tiếng như cỏ mọc hoang…

Cái hay của Thanh Thảo nằm ở chỗ hình ảnh hóa tiếng đàn ghita, nhưng vẫn giữ nguyên được chất nhạc của bản thân nó. Tiếng đàn tuy được miêu tả bằng những hình ảnh sự vật, màu sắc, nói chung là lược bỏ đi những đặc tính nhạc của nó, song, khi đặt vào bài thơ lại mang âm điệu vô cùng thú vị. Tiếng đàn vang vọng và xuyên suốt trong bài, mang những âm sắc khác nhau. Người đọc khi thưởng thức tác phẩm, có thể mường tượng một bài hát đang đước xướng lên, với nền chủ đạo là tiếng đàn ghi ta khi phiêu lãng, tự do, khi lại dồn dập tha thiết, phẫn nộ. Nó được lặp đi lặp lại rất nhiều lần, Phép diệp này chạy suốt bài thơ vẫn dẫn dắt mạch thơ vừa liên kết các khổ thơ vừa tạo nên độ luyến láy của một bản nhạc. Ta có thể thấy sự giao thoa tinh tế giữa hai lĩnh vực nghệ thuật là văn học và âm nhạc, bổ sung cho nhau và làm đẹp cho nhau. Ta tưởng chừng như có thể cất ngay được một bài hát khi đọc tác phẩm, bởi vì “đàn ghita của Lorca” quá giàu nhạc tính. Âm điệu của tiếng đàn như vang vọng mãi trong tâm trí của người đọc. Có thể nói, nhìn từ nhịp điệu của hình ảnh, tiết tấu của sự ứng diễn, Đàn ghi ta của Lor-ca của Thanh Thảo có sự hoà quyện khá nhuần nhuyễn giữa thơ và nhạc

Thơ và nhạc là đặc trưng nổi bật của bài thơ này, tất cả đều có sự kết hợp tinh tế và đẹp đẽ. Tính nhạc được thể hiện nhiều hơn qua hình thức nghệ thuật, tuy nhiên, với những kẻ yêu văn học, ta còn có thể tìm ra tính nhạc ngay ở nội dung, đó là vẻ đẹp của tâm hồn hai con người đã đồng cảm với nhau, tuy cách xa thế hệ những gặp gỡ nhau ở bản nhạc của vẻ đẹp tâm hồn.