Bàn về các thể loại văn học dân gian và truyện dân gian

Văn học được hình thành từ rất sớm, cùng với sự phát triển của nền văn mình loài người. Mỗi một thời kì khác nhau, văn học lại có những chức năng khác nhau, có thể nói, có tình cảm và mong ước được giãi bày cảm xúc là có văn học. Ngay từ những ngày đầu lập nước, văn học dân gian đã đi sau và ghi lại những diễn biến lịch sử của dân dân tộc, từ những sự kiện trọng đại của đất nước, đến những sự việc bình thường, giản dị của người dân. Văn học dân gian, đặc biệt là các thể loại truyện dân gian, tuy bình dị, nhưng lại chứa đựng lịch sử của cả một đất nước, một dân tộc Việt Nam hào hùng, vừa có tình cảm lại có đủ mạnh mẽ để chống giặc ngoại xâm.

1. Truyền thuyết

Truyền thuyết thể loại có vị trí quan trọng trong hệ thống văn học dân gian Việt Nam bao gồm có số lượng và chất lượng phong phú. Truyền thuyết chính là “nhân chứng sống” được lưu truyền trong dân gian qua hàng ngàn năm qua. Khái niệm truyền thuyết: truyền thuyết là những câu chuyện được truyền miệng trong dân gian giải thích các phong tục, tập quán hoặc kể về các nhân vật lịch sử. Trong truyền thuyết thường gặp yếu tố phóng đại, kì ảo, thần kỳ. Kết thúc truyện truyền thuyết thường là kết thúc mở.

Truyền thuyết kết hợp giữa tính lịch sử và tính kì ảo, truyền thuyết bao giồ cũng lấy tư liệu từ những sự kiện có thật, đặc biệt liên quan đến vận mệnh của đất nước, của dân tộc, các nhân vật lịch sự có tầm ảnh hưởng lớn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, vì vậy truyền thuyết không hư cấu hoàn toàn. Phần lớn truyền thuyết thể hiện lịch sử hào hùng của dân tộc, như Thánh Gióng, sức mạnh làm chủ thiên nhiên như Sơn Tinh, Thủy Tinh. Nhìn chung, nếu tìm hiểu về truyền thuyết, ta có thể nhìn thấy văn hóa của cả một quốc gia, một dân tộc.

2. Truyện cổ tích

Truyện cổ tích Việt Nam là những truyện cổ tích được người Việt truyền miệng trong dân gian để kể lại những câu chuyện tưởng tượng xoay quanh một số nhân vật và sự kiện khác nhau. Vì là truyện cổ tích nên chúng thường mang yếu tố hoang đường, kì ảo, thể hiện ước mơ của người Việt về chiến thắng cuối cùng của cái thiện đối với cái ác, sự công bằng thay cho sự bất công trong xã hội. Những truyện cổ tích Việt Nam được xét vào thể loại hư cấu và khuyết danh, dù một vài câu chuyện có thể là lời giải thích cho một số sự vật, hiện tượng trong đời sống nhưng chúng không được xem là cứ liệu khoa học, mà nó thuộc vào phạm trù văn hóa Việt Nam.

Sự khác biệt lớn nhất giữa truyện cổ tích và truyền thuyết là yếu tố kì ảo, cổ tích hoàn toàn dựa trên sự tưởng tượng của người dân mà xây dựng nên cốt truyện, ngoài trừ danh cảnh, địa phương, các nhân vật, tình tiết đều là hư cấu. Cổ tích vì vậy mà mang đậm chất văn hóa Việt Nam, thể hiện mong muốn của người dân về một đất nước công bằng. Căn cứ vào nhân vật chính và tính chất sự việc được kể lại, có thể chia truyện cổ tích ra làm ba loại. Truyện cổ tích về loài vật, truyện cổ tích thần kỳ, dòng truyện Cổ tích thần kỳ kể lại những sự việc xảy ra trong đời sống gia đình và xã hội của con người. Đó có thể là những mâu thuẫn giữa các thành viên trong gia đình phụ quyền, vấn đề tình yêu hôn nhân, những quan hệ xã hội như Tấm Cám, Ăn khế trả vàng, Sự tích con khỉ, Sự tích Trầu Cau,.... Và truyện cổ tích  thế tục , truyện tiếu lâm, truyện cũng kể lại những sự kiện khác thường ly kỳ, nhưng những sự kiện này rút ra từ thế giới trần tục. Yếu tố thần kỳ, nếu có, thì không có vai trò quan trọng đối với sự phát triển câu chuyện như trong cổ tích thần kỳ.

Truyện cổ tích gần gũi với người Việt hơn cả, bởi tính bình dị, cũng như tính giáo dục rất cao, thể hiện tâm hồn của người Việt xưa.

Click ngay: Top 25+ Truyện cổ tích Việt Nam và thế giới chọn lọc hay nhất!

3. Sử thi

Sử thi là khái niệm được tiếp nhận từ các nền học thuật chịu ảnh hưởng quan niệm văn học và mỹ học thuộc truyền thống châu Âu dưới hai phạm vi rộng và hẹp: trong nghĩa rộng, thuật ngữ chỉ một thể loại tự sự, một trong ba loại thể văn học phân biệt với kịch và trữ tình. Ở phạm vi hẹp, hiện nay được dùng một cách tương đối phổ biến trong các nền văn học dân tộc nói chung, thuật ngữ chỉ thể loại sử thi anh hùng. Ở sử thi, tác giả chỉ can hệ đến thế giới mà các quan hệ thân tộc ngay trong đời sống hiện thực còn đóng vai trò trung gian, môi giới cho phạm vi riêng tư và phạm vi chính trị; các lợi ích của các hành động khác nhau còn bện chặt vào nhau, sự liên hệ giữa các cuộc đấu tranh toàn dân và các hoạt động cá nhân còn mang tính trực tiếp, khác biệt với tiểu thuyết khi nhà văn buộc phải viện cớ riêng cho sự tham dự của nhân vật vào các xung đột chính trị.

Sử thi là thể loại đặc trưng của các dân tộc thiểu số miền núi, họ có đời sống văn hóa sinh hoạt cộng đồng rất đa dạng và phong phú. Đồng thời, sử thi cũng thể hiện trọn vẹn văn hóa của các dân tộc miền núi, cũng như tín ngưỡng tôn giáo của họ.

Văn học dân gian là viên ngọc quý, là nét đẹp của nhân dân Việt Nam, tuy giản dị, nhưng không dễ để có thể phân tích và hiểu rõ về nó.

Xem thêm:

• Thành ngữ là gì? Tục ngữ là gì? Phân biệt thành ngữ và tục ngữ
• Bài Ca dao hay về người phụ nữ Việt Nam
• Tuyển tập những bài vè nói ngược hay nhất